Ze zeggen wel eens, goed gereedschap hangt onder een afdakje. Dat is in de meeste gevallen ook waar, echter moet gereedschap wel altijd goed scherp zijn! In deze blog laat ik je zien hoe jij je bijl scherp kunt houden, ook wanneer het niet onder een afdakje hangt, buiten dus!
In de tijd dat ik nog werkte in de Ardennen zag ik bijna wekelijks mensen met fantastische bijlen die zo bot waren dat de gemiddelde pollepel nog sneller een stammetje door midden sloeg.
Zonde, maar ook erg gevaarlijk. Wanneer je bijl bot is moet je steeds meer en meer moeite doen om hetzelfde werk te verrichten. Voor je het weet ga je steeds lomper te werk en dan zit een ongeluk in een klein hoekje. Van bijlen in een scheenbeen tot een flinke jaap in de hand, het komt vaker voor dan je denkt.
Het slijpen van een bijl hoeft helemaal niet lastig te zijn. Zelf heb ik mij aangewend om dit altijd te doen vanuit mijn handen en niet op een vlakke tafel dat maakt dat het voor mij niet zo veel uitmaakt waar ik nu slijp.
Vijl, een slijpsteen en een strop
Om mijn bijl goed scherp te houden gebruik ik drie dingen: Een vijl, een slijpsteen en een strop. Stuk voor stuk leg ik kort uit waarvoor en hoe het gebruikt wordt. Er zijn talloze stukken te lezen met microscopische vergelijkingen van het snijvlak voor, tijdens en na het slijpen. Ik houd het hier simpel maar praktisch.
Een vijl wordt gebruikt als de bijl echt grof onderhoud nodig heeft of wanneer je een andere hoek op de bijl wilt zetten. Over het algemeen gebruik ik deze dus heel weinig, want ik onderhoud mijn bijlen netjes. Het komt nog wel eens voor dat de bijl een kleine deuk heeft opgelopen.
Dat gebeurt mij alleen wanneer ik de bijl door hout heen sla terwijl er iets van een steentje in het hout zat of … wanneer je de bijl laat vallen.
Zelf gebruik ik al jaren deze diamant vijl van Gränfors Bruk diamanten vijl. Ze zijn prijzig, maar niet kapot te krijgen. Een goede bijl koop je voor het leven, dat geldt ook voor de bijl en de onderhoudsmaterialen. Om ervoor te zorgen dat ik in de juiste hoek vijl leg ik de vijl parallel aan het blad.
Ik vijl daarbij steeds in dezelfde richting, namelijk naar de rand toe. Ik tel het aantal bewegingen en herhaal dit aan de andere zijde. Zo voorkom ik dat ik onnodig veel staal verwijder en dat ik een ongelijke hoek creëer. Om twijfel te voorkomen kun je ook met een permanente marker over de rand gaan, wanneer je met het vijlen/slijpen de zwarte rand weghaalt zit je goed!
Slijpsteen
Wanneer het grovere werk is gedaan stap ik over op de slijpsteen. Er zijn veel stenen, sommigen kun je droog gebruik, andere moet je nat maken (wetstones). Als je het mij vraagt zijn er net veel meningen over welke steen je moet gebruiken als stenen te koop. Ik gebruik er slechts twee. Een Gränsfors Bruk slijpsteen of een Fjallkniven dc 3 steentje.
De eerste is vrij groot en rond, perfect voor bijlen. De tweede is juist heel klein en makkelijk voor onderweg. De ronde steen moet nat worden gebruikt en gebruik ik alleen thuis of in het basecamp, de kleine steen past in je broekzak en weegt veel minder.
Om de bijl met de whetstone (de ronde steen) te slijpen moet de steen goed nat zijn. Wanneer mogelijk leg ik deze het liefst even in een bakje water. Indien dat niet gaat, maak ik de steen gewoon nat met veel water. Ik leg de steen net als met de vijl parallel aan het snijvlak en maak een draaiende beweging van boven naar onderen.
Als de bijl echt bot is, maak ik vele kleine ronde bewegingen. Is de bijl in redelijke staat dan maak ik minder en grotere bewegingen. Ook hierbij tel ik het aantal bewegingen en herhaal ik deze aan de andere kant. Het is even wennen met vasthouden van je bijl, neem je tijd en overhaast niks. Hoe meer druk je zet, hoe meer materiaal je verwijderd, maar let op, een ongelukje gebeurd snel.
Deze steen heeft twee kanten, de ene is ruw en de andere glad. Ik gebruik eerst de ruwe zijde en daarna de gladde zijde.
Wanneer ik de grote steen niet bij me heb en het moet doen met een kleinere steen gebruik ik zoals gezegd de dc 3. Kleine maar fijn al komen ze in verschillende formaten voor een klein prijsje. Deze steen gebruik ik zonder water. Ook deze steen heeft twee kanten, een diamanten kant (behoorlijk ruw) en een gladdere kant. Ook hierbij werk je van ruw naar glad.
Een groot verschil is dat je met deze steen het beste geen rondjes maakt, het kan maar de kans dat je met je vingers op een scherpe bijl komt, is nogal aanwezig. Ik houd de steen met mijn vingertoppen vast en leg de bijl parallel aan het snijvlak op de steen. Daarna beweeg ik de bijl vooruit over de steen en werk ik van onder naar boven. Het klinkt misschien wat abstract, maar in dit filmpje zie je wat ik bedoel!
Strop
Na het gebruik van deze stenen is de bijl echt wel scherp en zeker goed te gebruiken, ik ga graag net een stapje verder. Wanneer mijn bijl net zo scherp is als mijn messen is het heerlijk om mee te scheren. Nee geintje! Ondanks dat de bijl wel zo scherp is om mee te scheren werkt het veel fijner bij projecten als lepels, inkepingen of het fijne kloofwerk. Het geeft me net dat randje waardoor ik met veel minder moeite en meer voorzichtigheid snel en effectief te werk kan gaan.
Omdat randje te krijgen gebruik ik een strop. Een strop is snel gemaakt, een leren riem op een vlakke ondergrond en klaar! Ik heb een klein stukje leren riem op een plankje genageld en strop daar al jaren mee. Om te kunnen stroppen smeer je een klein beetje polijstmiddel op het leer. Er zijn verschillende middelen die werken. Ze worden verkocht in blokjes, emulsies of zelfs in sprays. Ik gebruik altijd een blokje blauw polijstmiddel. Dat geeft ook een mooie finishing touch aan de bijl. Door het stroppen en dus ook het polijsten gaat de bijl of mes mooi blinken bij de rand, ach het oog wil ook wat!
Zodra het polijstmiddel op het leer is gesmeerd kun je aan de gang, hierbij is het belangrijk dat je niet zoals de stenen naar de rand toe beweegt. In plaats daarvan beweeg je van de rand af, anders kun je al snel in je strop snijden, maar krijg je ook niet het gewenste effect! Ik klem vaker de steel van mijn bijl onder mijn oksel en houdt met mijn hand de kop van de bijl vast, met de strop beweeg ik dan van het snijvlak af. Ook hierbij hou ik een parallelle lijn aan vergeleken met het snijvlak.
Ziezo, terug scherp! Je kunt al snel zien of je bijl (of mes) goed scherp is. Ten eerste kun je het voelen aan het snijvlak, pas op wanneer je dat doet! Het beste kun je dit testen door het snijvlak in een hoek van ongeveer 45 graden op je duimnagel te zetten. Als de bijl naar beneden glijdt, is deze niet scherp genoeg. Blijft de bijl in je nagel zitten dan ben je goed op weg!
Zoals je hier kunt zien is deze bijl meer dan scherp genoeg om mee te werken! Een scherpe bijl is een veilige bijl. En denk er aan. Gebruik geen bijl of sleepsteen wanneer je vermoeid bent, je weinig licht hebt of slecht kunt zien of in combinatie met alcohol. Dit zijn alle drie veel voorkomende situaties bij kamperen of bushcraft en alle 3 ingrediënten voor een bezoekje aan de dokter!
Interessant en informatief Jelle, dank!!